1940-1945. Het verzet in Nederlands Limburg

NSB

Limburgsche Volksdag NSB

Nationaalsocialisten

Voluit heette de Nederlandse filiaal van de Duitse NSDAP Nationaal-Socialistische Beweging.
De leider (letterlijke vertaling van het Duitse woord Führer) was Anton Mussert. De NSB schreef bij de oprichting het programma van de Duitse nazi’s over, behalve de passages over de rassenideologie, omdat ze wisten, dat dat in Nederland niet zo goed overkwam. Men poogde om dezelfde reden zich een beschaafder gezicht te geven dan de Duitse kameraden hadden.
We zien dat ook nu weer bij de rechts-populisten. In Duitsland sympathiseren veel leden van de AfD en vooral van de partij-jeugd openlijk met de nazi’s. Vroeger was er sprake van de HJ (Hitler-Jugend), de AfD jeugd noemt ze zich zelf soms Höcke-Jugend. De eenmans-partij van Wilders probeert daarentegen af en toe, beschaafdere woorden te zeggen. Dan doet hij opeens zijn ongrondwettelijke plannen in de ijskast, alleen om te kunnen regeren. Maar hij noemt de islam „geen godsdienst maar een gevaarlijke ideologie“ vanwege reactionaire denkbeelden bij een deel van de aanhangers. En wat helemaal aan het taalgebruik van de minister van propaganda Josef Goebbels doet denken is de roep: „Willen jullie meer of minder Marokkaantjes“?

Toen puntje bij paaltje kwam, was de NSB er als de kippen bij, om de ideologie van Groot Germanië te omhelzen. Zij droomden van het herstel van de oude Zeventien Provinciën [1], d.w.z. grofweg de huidige Beneluxlanden plus Duinkerken en omgeving, natuurlijk onder leiding van Anton Mussert. Maar dat zagen de Duitse nazi’s niet zitten.
De Limburgse leider was Max de Marchant, partijlid sinds 1933. Hij stelde zijn kasteel in Amstenrade wijd open voor alles wat bruin rook. Maar het hoofdkwartier van de partij was niet daar maar in Valkenburg:
Waar nu in Thermae 2000 de gasten lichamelijk kuren stond Villa ’t Hooght, van 1936 tot 1943 hoofdkwartier van de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) in Limburg. [2]
Tijdens de bevrijding hebben zich op veel plaatsen onsmakelijke taferelen afgespeeld, waarin lang opgekropte woede losbarstte. Het waren vaak vrouwen, die het moesten ontgelden. Vrouwen die tegen betaling of uit liefde een relatie met een Duitser hadden gehad, werden als Moffenhoeren bestempeld en kaalgeschoren. Dat waren over het algemeen geen leden van de NSB. Er is tijdens de bevrijding zelfs een moord gepleegd, en wel op de landwachter Funs Savelberg in Valkenburg.

NA de bevrijding vond men, dat de NSB-ers heropgevoed moesten worden door te werken voor de gemeenschap.
In het klooster Ravensbosch [3.1] van de paters Oblaten aan de rand van Arensgenhout, vorderde het Militaire Gezag in april 1945 het grootste deel van het gebouw voor internering van een duizendtal vrouwen, die – al dan niet bewezen – in de oorlogsjaren ‘fout’ waren geweest. Op volgepropte Engelse legerwagens kwamen de eerste 182 vrouwen op 21 april 1945 op Ravensbosch aan. In de week van 23 tot 29 april volgden bij honderden de overigen, totdat de 1000 overschreden was. Op 22 mei 1945 kwamen de vrouwen in opstand …tegen de strenge bewaking, tegen het slechte eten en tegen de veel te trage afwikkeling van hun zaken.
… Het Militair Gezag moest dus iets doen en liet het oog vallen op het grote leegstaande Ignatiuscollege van de paters Jezuïeten, dat op een steenworp afstand lag. [3.2]
… De gebouwen van het Ignatiuscollege werden in de herfst van 1945 in gebruik genomen als detentiekamp. [4]

Het Sint-Ignatiuscollege in Valkenburg stond leeg, want de Reichsschule van de nazi’s was met onbekende bestemming vertrokken. Daar werd een groot heropvoedingskamp voor mannelijke en vrouwelijke collaborateurs uit het hele land ingericht. Het bestond tot 1948. De heropvoeding van de mannen bestond, als ze dat wilden en konden, uit ondergronds werk in de naburige kolenmijnen, belangrijk voor het herstel van Nederland. Zij kregen daarvoor normaal loon, wat voor de mijnwerkers van die tijd vrij hoog lag.
Marcel Krutzen schrijft: Vanaf medio mei 1946 telde interneringskamp Valkenburg zo’n 1500 politieke delinquenten. Zij hadden ervoor gekozen liever als ondergronds arbeider in de Limburgse kolenmijnen te werken dan in een gevangenis hun tijd uit te zitten. Zij werden tewerkgesteld in de Oranje Nassau II (Schaesberg), de Oranje Nassau III (Heerlerheide) en de Laura (Eygelshoven). Het centrale kantoor van de Limburgse mijnkampen werd in het hierboven genoemde kasteel Amstenrade van de Limburgse NSB gouverneur Max de Marchant gevestigd.
De politieke delinquenten in de mijnen hebben op een dag gestaakt. Ze werden tijdelijk over een aantal kampen in de rest van Nederland verdeeld om af te koelen. Daarna ging het werk door. [5]

Iets vergelijkbaars heeft in kleinere vorm ook in de lagere school in Vilt bestaan: het kamp Voor galg en rad. De geïnterneerden moesten in een plaatselijke kiezelgroeve werken. [6]

Het bovenstaande gaat vooral over de NSB in Limburg en Valkenburg. Kijk voor meer informatie over de NSB in heel Nederland bij Wikipedia. [7]

---

1. 17 Provinciën, Wikipedia • Nederlands • Deutsch • English • Français • Português
2. Lou Heynens Bruin-zwart erfgoed in Valkenburg of: fragment over het beschimmelde ‘thuis’ van onze vaders …, ingezonden stuk
3. OpenStreetMap
   1. Ravensbosch Valkenburg
   2. Ex Jezuïetenklooster, Valkenburg
4. Fons Heijnens, Kamp Kattebeek in de gemeente Valkenburg-Houthem Samenvatting
5. Marcel Krutzen, Rauw geschreeuw slaat uit de muren : Politieke delinquenten in bewarings- en verblijfskamp Sint-Ignatiuscollege te Valkenburg aan de Geul (1945-1948) in: De Maasgouw, 138 (2019) nr. 2, p. 20/24. Samenvatting online op archieven.nl: trefwoord: interneringskampen
6. NSB Interneringskamp Vilt
   1. Caspar Cillekens, Blank en zwart op de vuist in Heer, De Limburger, 14 nov.2009
   2. Jan Diederen, Mijn oorlog en bevrijding
7. N.S.B., Wikipedia • Nederlands • Deutsch • English • Français • Português

De Limburgse gesneuvelden NSB – 13 pers.
(Zeguers-) Boere, Aldegonda Elisabeth Gonnie	∗ 1918-07-16 Maastricht † 2005-03-12 Veldwezelt (Belg. Limburg)	- Oorlogsmisdadigers - NSB - Overlevenden - Maastricht - Gonnie Boere staat hier als NSB-lid te boek, maar dat is vooral om haar beter te kunnen vinden. Om dezelfde reden staat zij hier onder de naam Zeguers-Boere, omdat zij vaak zo wordt genoemd. Haar …
Berendsen, Johan	∗ 1912-09-02 Avereest † 1947-05-02 Vught	- Politie - NSB - Oorlogsmisdadigers - Venlo - Foto uit het strafdossier in het Nationaal Archief: Johan Berendsen begin september 1944. Johan Berendsen was een Nederlands oorlogsmisdadiger die bekendstond als "de schrik van …
Couperus, Otto	∗ 1898-10-29 Hüls	- Politie - NSB - Oorlogsmisdadigers - Overlevenden - Venlo - Foto: beeldbankwo2.nl [1] Otto Couperus werd inspecteur van politie en tijdens de oorlog ook SS-er. Hij begon zijn carrière in Rotterdam, bij de beruchte afdeling …
Essers, Henricus Hubertus	∗ 0000-00-00 † 0000-00-00 ?	- NSB - Valkenburg - Duitse frontsoldaten - Vier Valkenburgers hadden niet de Duitse nationaliteit maar werden vrijwillig soldaat in het Duitse leger. De bakker Henricus Hubertus Essers (*1916) uit de Wilhelminalaan is …
Heijnens, Joseph Lodewijk Jef	∗ 1905-01-30 Valkenburg † 1945-01-07 ?	- Valkenburg - Duitse frontsoldaten - NSB - Vier Valkenburgers hadden niet de Duitse nationaliteit maar werden vrijwillig soldaat in het Duitse leger.  …
Holla, Gerardus Hubertus Gerrit	∗ 1906-07-18 Arcen en Velden	- NSB - Oorlogsmisdadigers - Overlevenden - Roermond - Cammaert schrijft over Gerrit Holla: Roermond, caféhouder. Aangesloten bij N.S.B. en Landwacht. Hij was gevreesd en gehaat, omdat hij veel slachtoffers maakte onder illegale … t-
Marchant et d’Ansembourg, de Maximilianus V.E.H.J.M. Max	∗ 1894-01-18 Gulpen † 1975-01-24	- NSB - Overlevenden - Amstenrade - De vader van Max de Marchant was een reactionair die ook al in de Tweede Kamer zat maar er nooit één woord heeft gezegd. Hij was voorstander van het censuskiesrecht, dat wil zeggen, dat bij …
Rennes / Renesse, van Godert	∗ 0000-00-00 Heteren † 1903-02-16	- NSB - Valkenburg - Politie - Overlevenden - Op de genealogiepagina van familie Van Rennes staat dat beide vormen van de achternaam … Meer in het verhaal Verzet in Valkenburg
Savelberg, Alphons Hendrikus Funs	∗ 1917-11-06 Valkenburg † 1944-09-14 Valkenburg	- NSB - Valkenburg - Landwachter (een soort hulppolitie). Hij werd op 14 september 1944, door een groepje wraakzuchtige jongens die zich OD noemden, doodgeschoten toen … Meer in het verhaal Verzet in Valkenburg
Schmalbach, (Godfried Jozef) Paul	∗ 1897-09-16 Vaals † 1952-09-18 Vaals	- Valkenburg - Burgemeesters - NSB - Overlevenden - 1942-1943 Burgemeester Beek, 1943-1944 burgemeester Valkenburg-Houthem. Zijn voorganger en opvolger was Piet Hens.
Schut, Cornelis Martinus Wilhelmus Willy	∗ 1901-11-28 Utrecht	- Politie - Sipo/SD - NSB - Oorlogsmisdadigers - Overlevenden - Foto: Voordat hij naar Maastricht kwam, was Willy Schut chauffeur van Anton Mussert, de leider van de NSB. [1] Cammaert schrijft: Medewerker
Senden, Willem Hubert Hubert	∗ 1924-09-29 Houthem † 1941-11-23 Bolschekrepinskaja	- Valkenburg - Duitse frontsoldaten - NSB - Vier Valkenburgers hadden niet de Duitse nationaliteit maar werden vrijwillig soldaat in het Duitse leger. Hubert Senden, zonder beroep en wonend in Vroenhof, sneuvelt op 23 …
Stipdonk, Johann	∗ 1919-11-18 Haarlem † 1941-11-28 Taganrog	- Valkenburg - Duitse frontsoldaten - NSB - Vier Valkenburgers hadden niet de Duitse nationaliteit maar werden vrijwillig soldaat in het Duitse leger. [1] De te Haarlem in 1919 geboren bankwerker Johann Stipdonk, wonend aan …